Toezichtsinformatie | Programmabegroting 2023

Inleiding
De Wet revitalisering generiek toezicht (Wet RGT) is in werking sinds 1 oktober 2012. Doel van de wet is het interbestuurlijk toezicht, het toezicht van hogere bestuurslagen op lagere bestuurslagen, te vereenvoudigen, transparanter te maken en bestuurlijke drukte te verminderen. De wet herbevestigt de positie van de gemeenteraad als eerste orgaan dat toezicht houdt op het college. Als de horizontale verantwoording van het college naar de raad adequaat is en de raad zijn controlerende rol goed vervult, blijft de toezichthouder (rijk of provincie) op afstand. Vertrouwen is het sleutelwoord
In het Interbestuurlijk programma (IBP) hebben Rijk, IPO en VNG afgesproken dat samen gewerkt wordt aan vernieuwing van het interbestuurlijk toezicht, zodat het toezicht zo effectief mogelijk is en passend is bij een gezamenlijke aanpak van maatschappelijke opgaven. Hiertoe is een gezamenlijke agenda opgesteld, waarin beschreven staat hoe het interbestuurlijk toezicht optimaal kan bijdragen aan het functioneren van het openbaar bestuur.
Deze Agenda Toekomst van het (interbestuurlijk) Toezicht is eind 2018 aan de Tweede Kamer aangeboden. Het doel van interbestuurlijk toezicht is in de Agenda als volgt geformuleerd: ‘interbestuurlijk toezicht is er omdat de overheid haar taken blijvend goed wil uitvoeren en dat inwoners en bedrijven erop kunnen vertrouwen dat dit beschermd en geborgd is'.

Om te kunnen beoordelen of gemeenten aan de wettelijke vereisten voldoen, hebben toezichthouders informatie nodig. Zij kunnen hiervoor onder andere gebruikmaken van de website www.waarstaatjegemeente.nl . Deze site bevat prestatie-indicatoren voor de horizontale verantwoording. Deze indicatoren geven informatie over de prestaties van gemeenten bij de uitvoering van hun wettelijke medebewindstaken. De interbestuurlijke toezichthouder moet zoveel mogelijk van deze informatie gebruikmaken. Het uitgangspunt is: eenmalige uitvraag, meervoudig gebruik.

Voor een aantal onderdelen is het toezicht op de gemeenten opgedragen aan de provincies. De huidige domeinen waarop de Provincie, vanuit haar kerntaken, toezicht houdt zijn het omgevingsrecht, informatie- en archiefbeheer, financieel toezicht en huisvesting verblijfsgerechtigde asielzoekers. Het beleid voor de komende jaren heeft de provincie opgenomen in een beleidsplan (Beleid IBT 2022-2025 zie: https://www.noord-holland.nl/Bestuur/Interbestuurlijk_toezicht ). Een van de opvallende veranderingen is dat de provincie voortaan een iets andere vorm van de uitkomsten van de beoordeling zal hanteren met een niveau extra:
• ‘goed’ (groen)
• ‘enige verbetering noodzakelijk’ (geel)
• ‘veel verbetering noodzakelijk’ (oranje)
• ‘onvoldoende’ (rood)

Overigens heeft de VNG in februari een relevante publicatie over het toezicht op de medebewindstaken van gemeenten het licht doen zien: de Menukaart Toezicht. Gemeenteraden en het interbestuurlijk toezicht . In deze publicatie geeft de VNG gemeenteraden adviezen over hoe zij meer invulling kunnen geven aan hun toezichthoudende taak. Met de auditcommissie worden deze adviezen verkend.

Uitkomsten toezicht door de provincie

De provincie, in haar rol van interbestuurlijk toezichthouder, heeft in een verordening vastgelegd welke informatie over welke wetten de gemeente voor 15 juli van het jaar moet indienen. Ook worden ambtelijke verificatiegesprekken gehouden. De provincie geeft vervolgens een oordeel over de mate waarin het college de taken in medebewind adequaat uitvoert. Samengevat is het oordeel van de provincie:

Taak in medebewind	Oordeel 2019	Oordeel 2020	Oordeel 2021
Toezicht en handhaving omgevingsrecht (Wabo)	Niet adequaat	Adequaat	Adequaat
Informatiebeheer: Uitvoering Archiefwet	Adequaat	Adequaat	Adequaat
Huisvesting verblijfsgerechtigde asielzoekers	Niet adequaat	Niet adequaat	Redelijk adequaat

Omgevingsrecht: Op basis van de door onze gemeente aangeleverde documenten bepaalt de provincie of wij voldoen aan het wettelijke bepalingen. Voor 2021 heeft dit geresulteerd in een ruime adequaat. .

Informatiebeheer: De archivering wordt door de provincie als adequaat gezien. Er is daarom nu een licht toezichtsregime. Uit een benchmark van het Regionaal Archief naar de uitvoering van de verschillende aspecten van de archiefwet door de aangesloten gemeente kwam onze gemeente als beste naar voren.

Ten aanzien van de huisvesting van verblijfsgerechtigde asielzoekers (asielzoekers met een verblijfsvergunning) is de situatie als volgt: het jaar 2021 zijn we gestart met een achterstand van 13 personen. De totale taakstelling was 93 personen inclusief achterstand 2020. We zijn ondanks de zeer hoge taakstelling erin geslaagd om de achterstand in te lopen. We zouden het jaar 2021 afsluiten met 7 personen die nog gehuisvest dienden te worden, maar doordat de nareizigers niet op tijd in Nederland waren, is dit in de cijfers niet terug te zien. Het is goed om te weten dat de referenten van deze nareizigers al wel een woning hebben waar de familie direct naar toe zou kunnen als ze in Nederland aan komen. Inmiddels zijn die personen begin januari allemaal aangekomen.

Voor de eerste helft 2022 hebben we een taakstelling van 32 personen. Doordat deze taakstelling lager is dan vorig jaar verwachten we de taakstelling te gaan halen. Het oordeel van de provincie is van niet adequaat naar redelijk adequaat gegaan.

Toezicht door het Rijk

Het Rijk houdt ook toezicht op de gemeenten. De toezichtstructuur is echter zodanig dat het meeste toezicht via de provincies gaat. Op de uitvoering van een aantal medebewindstaken houdt het Rijk zelf toezicht. Het gaat bijvoorbeeld om de uitvoering van wetten als (binnen het fysieke domein):

Titel 5.2 van de Wet vervoer gevaarlijke stoffen (WVGS)
De Wet basisregistraties adressen en gebouwen (Wet BAG)
De Wet Luchtkwaliteit (titel 5.2 Wet milieubeheer)
De Havenbeveiligingswet.

Het toezicht op deze wetten is in de praktijk echter maar beperkt ingevuld. Het Rijk gaat ervan uit dat veel van het toezicht kan worden gerealiseerd door de beoordeling van de kengetallen die de gemeenten verplicht moeten opnemen in de begroting en jaarrekening.

Bij het sociaal domein is sprake van een andere situatie. Het Rijk (minister van SZW) heeft een ‘eigen’ toezichtarrangement vormgegeven voor enkele sociale zekerheidswetten die door gemeenten in medebewind worden uitgevoerd. Belangrijkste kenmerk hiervan is het behoud van de aanwijzingsbevoegdheid in verschillende wetten, waaronder de Participatiewet, IOAW en IOAZ.
Ook op de uitvoering van de Wet SUWI houdt het Rijk toezicht. Dat vindt plaats met het Escalatieprotocol een eigen uitgewerkt toezichtregime, dat ontworpen is nadat de minister tot de conclusie kwam dat bijna de helft van de gemeenten onvoldoende actie had ondernomen om te voldoen aan de eisen in de Wet SUWI, met name op het vlak van informatiebeveiliging. Onze gemeente voldoet inmiddels aan de regels die in dit kader via de zogeheten Baseline informatiebeveiliging tot ons zijn gekomen.
Op het gebied van de volksgezondheid is er ook sprake van toezicht en wel op de uitvoering van de Drank- en Horecawet, de Wet publieke gezondheid en de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 (Wmo), de Jeugdwet en de Wet op de jeugdverblijven. De minister van VWS oefent de bevoegdheid in het kader van de Jeugdwet uit samen met de minister van Veiligheid en Justitie.
Het toezicht gaat uit van vertrouwen in de overheidslaag die de wetten uitvoert. Daarom is het toezicht van het Rijk in de praktijk heel beperkt dan wel afwezig. Omdat de medebewindstaken en de juiste uitvoering daarvan wel van groot belang zijn, heeft de VNG hiervoor begin 2021 aandacht gevraagd in een zeer leesbare publicatie (‘menukaart’) voor de gemeenten (https://vng.nl/sites/default/files/2021-02/menukaart-toezicht_20210204.pdf ). Naar aanleiding van deze publicatie is hierover gesproken in de auditcommissie en wordt er gezocht naar mogelijkheden om meer zicht te krijgen op de uitvoering en verantwoording daarover die in dit kader van belang zijn binnen de gemeente.

Toezichtinformatie voor de raad

Zoals hiervoor weergegeven heeft de gemeenteraad in het kader van zijn controlerende rol een taak in het toezicht op de uitvoering van de medebewindstaken. De VNG heeft daarover in maart een publicatie (‘Menukaart Toezicht ’) aan de gemeenten aangeboden (https://vng.nl/sites/default/files/2021-02/menukaart-toezicht_20210204.pdf ). In de aankondiging van die publicatie zegt de VNG:
'De agendadruk voor u als raadslid anno 2021 is hoog. De grote decentralisaties hebben uw takenpakket verzwaard. Een goede democratische controle op de uitvoering van taken door het college van B en W is alleen realistisch als raden focus aanbrengen, informatie filteren, goede informatie-afspraken maken. Voor velen onbekend: naast democratische controle uitoefenen rust er nòg een verantwoordelijkheid op gemeenteraden.

Accentverschuiving in het interbestuurlijk toezicht

Het interbestuurlijk toezicht op gemeenten (vanuit het Rijk en de provincies) op de uitvoering van medebewindstaken is sinds 2012 - met de invoering van Wet revitalisering generiek toezicht meer gaan leunen op de horizontale checks & balances, de controle door de gemeenteraden op colleges. Weinig raadsleden zijn zich daarvan bewust. Deze accentverschuiving is toen niet gepaard gegaan met een uitbreiding van het instrumentarium of budgetten van gemeenteraden. Er wordt al langer creativiteit van raden, raadsvoorzitters en griffiers gevraagd om ook hier aandacht aan te besteden, met dezelfde middelen en tijd. Om hierbij te helpen is de Menukaart Toezicht gemaakt.'
De publicatie is kritisch op het loslaten dan wel beperken van de toezichttaken door het Rijk en de provincie. En stelt daar tegenover dat daarom de raad goed moet nadenken over wat hij doet in het kader van dit toezicht. In de auditcommissie is gesproken om hier verder over na te denken.